خط و نشان اردوغان با چماغ قبرس

رجب طیب اردوغان، در یک سفر رسمی دو روزه و در آستانه عید فطر به در ۱۹ جولای ۲۰۲۱ (۲۸ تیر ۱۴۰۰) به منطقه خودخوانده «جمهوری ترک قبرس شمالی» سفر کرد. اردوغان با بیان این‌که «خبر‌های خوبی» را اعلام خواهد کرد راهی این سفر دو روزه شد. سفر رئیس جمهور ترکیه به قبرس شمالی در مقطع کنونی، از نگاه ناظران سیاسی سفری جنجالی و با اهداف نمادین و سیاسی خاص است. به ویژه همزمان شدن این سفر با شکست تلاش‌های اردوغان برای ورود به روند تنش‌زدایی با کشور‌های اروپایی اهمیت این سفر را دو چندان کرده است.

در جریان این سفر اردوغان، طی سخنانی در نشست ویژه مجلس جمهوری ترک قبرس شمالی، وحدت این جمهوری خودخوانده را بالاتر از همه ملاحظات سیاسی ارزیابی و تاکید کرد: «امروز برادری ابدی میان ترکیه و جمهوری ترک قبرس شمالی را که قدرت خود از خون شهدای ما می‌گیرد، بار دیگر به تمام جهان اعلام می‌کنیم».

مع الوصف به نظر می‌رسد اردوغان با سفر به قبرس شمالی، آن‌هم مصادف با روز عید قربان که یکی از مهم‌ترین اعیاد مسلمانان محسوب می‌شود، برای اروپایی‌ها سیگنال‌ها و پیام‌های نمادینی را ارسال کرده است.



پیام‌های غیر مستقیم اردوغان به اروپا

سفر اردوغان به قبرس شمالی را می‌توان در یک نگاه کلان دارای دو بعد اهداف نمادین و سیاسی مورد بررسی قرار داد.

در سطح «نمادین» سفر اردوغان به قبرس شمالی با دو مناسبت مهم صورت می‌گیرد. ۲۰ ژوئیه مصادف با چهل و هفتمین سالگرد مداخله نظامی ترکیه (که قبرس یونانی آن را «حمله نظامی» می‌داند) است. نکته قابل تامل نیز این است که اردوغان در همین روز در پارلمان قبرس شمالی سخنرانی کرد که پیامی نمادین به کشور‌های اروپایی می‌باشد تا قدرت نظامی ترکیه را به آن‌ها گوشزد نماید. همچنین، سفر به بخش ترک نشین قبرس مصادف با عید قربان، به نوعی تاکید بر مسلمان بودن و تایید بر تفکیک هویتی در قبرس است. برای فهم این پیام‌های نمادین آگاهی از رویکرد دوگانه اروپا و ترکیه نسبت به مساله قبرس ضروری به نظر می‌رسد.

جمهوری قبرس در سال ۱۹۶۰ استقلال خود را از بریتانیا کسب کرد و حکومت مستقل قبرس بر پایه مشارکت جوامع ترک و یونانی در اداره امور این جزیره اعلام موجودیت کرد و بریتانیا، یونان و ترکیه حق حاکمیت دولت قبرس را تضمین کردند. با این وجود، با دخالت ارتش ترکیه در واکنش به کودتای شبه‌نظامیان ناسیونالیست یونان، این جزیره از سال ۱۹۷۴ میلادی به دو بخش شمالی ترک‌نشین و جنوبی یونانی‌نشین تقسیم شده است. شورای امنیت سازمان ملل از بخش شمالی قبرس به عنوان «بخش اشغال شده قبرس» یاد می‌کند و ترکیه تنها کشوری است که آن ناحیه را کشوری مستقل قلمداد کرده است.

اکنون اردوغان که با پیام نمادین حمایت از تجزیه قبرس به دو کشور مستقل به بخش مالی سفر کرده، به وضوح سیاست اتحادیه اروپا در مورد این جزیره را به چالش کشید. بخش جنوبی این جزیره توسط «جمهوری قبرس» که یک دولت یونانی‌- قبرسی دارد، کنترل می‌شود و از سال ۲۰۰۴ به عضویت اتحادیه اروپا درآمده و از اول ژانویه ۲۰۰۸ به حوزه یورو پیوسته است. اکنون اردوغان به وضوح در یک اقدام نمادین پیرامون حوزه حیاتی یک عضو اتحادیه اروپا اظهار موضع کرده و خواهان استقلال بخش مسلمان نشین شده است. این موضوع را می‌توان کوک کردن ساز مخالف سیاست خارجی ترکیه با مواضع کلان اتحادیه اروپا نسبت به مساله قبرس مورد ارزیابی قرار داد.

در سطح «سیاسی» نیز اردوغان با سفر خود به قبرس به وضوح به کشور‌های اروپایی این مساله را گوشزد می‌کند که تعلل و عدم رغبت آن‌ها به توافق و تنش‌زدایی با ترکیه، این کشور را به سوی ضدیت با سیاات‌گذاری‌های آن‌ها در حوزه اروپای شرقی و بالکان سوق خواهد داد. در واقع، اردوغان به وضوح با سفر خود نشان داد که اکنون آنکارا بیش از هر زمان دیگری از طرح «دو کشور مجزا» در قبرس حمایت می‌کند. در واقع، اردوغان به وضوح برای کشور‌های اروپایی این پیام را ارسال کرد که آنکارا از تجزیه کامل قبرس شمالی حمایت خواهد کرد و عملا موضوع وحدت و همکاری با قبرس یونانی‌نشین را به شدت مورد انتقاد قرار می‌دهد. او در اظهارات خود برای نمایندگان پارلمان قبرس شمالی تاکید می‌کند: «تاریخ و تجارب دردناکی که طی این روند کسب کردیم، به همه آشکارا یاد داده که بخش یونانی‌نشین تمایلی برای تشکیل یک دولت مشارکت ندارد. تنها یک راه‌حل عادلانه و پایدار در قبرس می‌تواند رویکردی مبتنی بر واقعیت‌های جزیره باشد. دیگر امکان ندارد که آن‌ها را باور کرده و ۵۰ سال دیگر را از دست بدهیم.» این اظهارات به نوعی حامل این پیام سیاسی است که اردوغان برای حمایت از قبرس شمالی هیچ حد و مرزی را به رسمیت نمی‌شناسد و حتی مذاکره با بخش یونانی‌نشین را نادرست تلقی می‌کند. زمانی این مساله به وضوح از اهمیت بیشتر برخوردار خواهد شد که به این امر توجه داشته باشیم که قبرس یکی از اعضای اتحادیه اروپا است.